Bruce Bueno De Mesquita và Alastair Smith
Trần Quốc Việt
(danlambao) dịch – Tại sao có những nhà độc tài trụ được trong khi những nhà độc
tài khác sụp đổ? Suốt trong chiều dài lịch sử, những công dân bị chà đạp
đều cố gắng hất tung ách nô lệ mà những kẻ áp bức áp tròng lên cổ họ,
nhưng các cuộc cách mạng, giống như những cuộc cách mạng đang tràn qua
thế giới Ả Rập, lại thường hiếm.
Các
bạo chúa cai trị vẫn giữ vững quyền lực nhờ ban thưởng cho một nhóm nhỏ
các kẻ trung thành, thường thường gồm có các viên chức quân đội quan
trọng, các công chức cấp cao và những người thân trong gia đình hay thân
tộc. Trách nhiệm chính của những kẻ trung thành này là đàn áp phong
trào phản kháng chế độ. Nhưng họ chỉ thực hiện nhiệm vụ bẩn thỉu, xấu xa
này nếu họ được thưởng công hậu hĩ. Do vậy các nhà độc tài cần bảo đảm
các nguồn lợi chảy đều đặn liên tục vào túi riêng của những kẻ thân tín.
Nếu
những kẻ ủng hộ nhà độc tài từ chối đàn áp các cuộc nổi dậy tập thể hay
nếu họ đào thoát sang phía đối thủ, thì nhà độc tài ấy thật nguy đến
nơi. Vì thế các nhà độc tài thành công đều ban thưởng cho những kẻ thân
tín trước rồi cuối cùng mới đến nhân dân. Chừng nào những kẻ thân tín
của họ còn được bảo đảm về nguồn thu nhập béo bở chắc chắn, các cuộc
biểu tình sẽ bị đàn áp thẳng tay. Nhưng một khi quần chúng nghi ngờ lòng
trung thành của đám thuộc hạ và thân tín ấy đang đến hồi lung lay, cuộc
nổi dậy có cơ hội thành công. Ba loại kẻ cai trị đặc biệt dễ bị những
kẻ ủng hộ họ bỏ rơi: đó là những kẻ cai trị mới, già yếu, và khánh kiệt.
Những
nhà độc tài mới an vị không biết lấy tiền ở đâu ra hay họ không biết có
thể mua được lòng trung thành chắc chắn của ai với giá rẻ. Cho nên,
trong những lúc chuyển tiếp quyền lực, những người khởi xướng cuộc cách
mạng có thể nhân cơ hội đó lật đổ chế độ mới còn non yếu.
Nguy
cơ càng lớn hơn chờ chực sẵn nhà độc tài già nua khi các kẻ thân tín
của y không còn trông mong y tiếp tục ban phát đặc quyền và tiền công để
bảo đảm sự ủng hộ của họ. Họ biết người chết rồi hết trả. Cho nên già
yếu làm vơi dần lòng trung thành, từ đấy có nhiều khả năng các lực lượng
an ninh sẽ ngồi không hơn là chặn đứng cuộc nổi dậy, qua đó tạo cho
quần chúng một cơ hội thật sự để nổi loạn. Đây chính là những gì đã gây
ra sự sụp đổ của các chế độ độc tài ở Philippines, Zaire và Iran.
Ngoài
các tin đồn đáng lo âu về sức khoẻ của Zine el-Abidine Ben Ali và Hosni
Mubarak, Tunisia và Ai Cập còn gánh chịu những vấn đề kinh tế nghiêm
trọng mà làm nhen nhúm cuộc nổi dậy. Giá thóc và nhiên liệu ngày càng
tăng, nạn thất nghiệp, đặc biệt trong tầng lớp có học, ngày càng cao và,
riêng trường hợp Ai Cập, nguồn viện trợ từ Mỹ bị giảm sút đáng kể (sau
này Tổng thống Obama tăng lại như cũ). Giới quân đội ủng hộ ông Mubarak,
tức những kẻ hưởng lợi từ nguồn viện trợ ấy, lo sợ rằng ông ta không
còn là nguồn thu nhập chắc chắn cho họ nữa.
Khi
tiền trở nên khan hiếm, lãnh đạo không thể trả cho những kẻ thân tín
như trước, vì thế không có ai đứng ra ngăn cản nhân dân nếu họ nổi loạn.
Đây chính là điều đã diễn ra trong các cuộc cách mạng Nga và Pháp và
trong sự sụp đổ của ách cai trị cộng sản ở Đông Âu – và đây cũng chính
là lý do chúng tôi đã tiên đoán sự sụp đổ của ông Mubarak trong một lần
nói chuyện với các nhà đầu tư vào tháng Năm vừa qua.
Mối
đe doạ hiện nay đối với chế độ cai trị của Bashar al-Assad ở Syria có
thể được xem xét trong cùng hoàn cảnh. Với mức thâm hụt năm 2011 dự đoán
độ 7 phần trăm G. D. P., nguồn thu nhập từ dầu lửa giảm và tỷ lệ thất
nghiệp tăng cao trong giới trẻ, ông Assad đang đối mặt với những điều
kiện chín mùi cho cuộc cách mạng. Hôm nay ông có thể đánh vỡ đầu người
dân, nhưng chúng tôi tin chắc rằng hoặc ông cuối cùng sẽ ban hành những
cải cách khiêm nhường hay sẽ có người thay thế ông làm việc ấy.
Bắt
chước cũng đóng vai trò quan trọng trong thời cách mạng. Khi nhân dân
biết các nhà lãnh đạo ở các nuớc lân cận không thể mua được lòng trung
thành, họ liền hiểu rằng họ cũng có thể có một cơ hội. Song điều ấy
không phải nhất thiết đưa đến các cuộc cách mạng tương tự. Tại nhiều
nước, nhất là Các Nước Vùng Vịnh giàu nhờ dầu hoả thì từ xưa đến nay một
là không có biểu tình hai là biểu tình bị trấn áp dữ dội. Chẳng hạn,
tại Bahrain, 60 phần trăm thu nhập của chính quyền xuất phát từ khu vực
kinh tế dầu khí; vì thế những nhà lãnh đạo của nước này đối mặt với ít
rủi ro khi đối phó với các cuộc biểu tình bằng sự trấn áp khốc liệt.
Điều
này là vì các nhà độc tài ở các nước giàu tài nguyên đều có sẵn một
nguồn thu nhập chắc chắn để ban thưởng cho những kẻ thân tín – và trấn
áp không tổn hại đến nguồn tiền mặt có sẵn này. Của cải từ tài nguyên tự
nhiên cắt nghĩa tại sao Robert Mugabe ở Zimbabwe tuy hơn tám mươi tuổi
nhưng vẫn không tỏ dấu hiệu nào sẽ từ chức và đại tá Muammar el-Qaddafi ở
Libya ngay từ đầu chẳng màng nói bóng gió gì đến sự thoả hiệp. Tuy
nhiên, khi bom NATO rơi trên Tripoli đại tá Qaddafi chợt nhận ra ông cần
thuyết phục những kẻ trung thành còn sót lại rằng ông có thể tái thiết
lập sự kiểm soát các mỏ dầu của Libya nếu không họ rồi cũng sẽ bất ngờ
đánh lại ông. Buồn thay, nếu phe nổi loạn thắng, họ cũng có thể bóp
nghẹt tự do để đảm bảo sự kiểm soát của họ về tài nguyên dầu hoả.
Các
chế độ giàu tài nguyên tự nhiên hay nhận được rất nhiều viện trợ từ
nước ngoài có thể sẵn sàng bóp nghẹt tự do ngôn luận, tự do báo chí và,
quan trọng nhất, quyền hội họp. Ngược lại, các nhà lãnh đạo các nước
nghèo tài nguyên không thể dễ dàng hạn chế sự vận động dân số nếu không
đồng thời khiến cho công việc sản xuất khó khăn đến nỗi họ tự cắt đứt
nguồn thu nhập thuế mà họ cần để mua lòng trung thành.
Những
nhà lãnh đạo ở những nước như thế thấy mình lâm vào cảnh tiến thoái
lưỡng nan và nếu khôn ngoan thì họ nên nới lỏng hơn trước để tránh cái
hoạ về sau. Đây là lý do chúng tôi kỳ vọng trong vài năm tới các nước
như Morocco và Syria sẽ cải cách cho dù phản ứng ban đầu của họ trước
cuộc biểu tình là đàn áp. Chúng ta cũng nên dành niềm cổ vũ tương tự cho
quá trình dân chủ hoá ở nhiều nước không có dự trữ tài nguyên tự nhiên
như Trung Quốc và Jordan – điềm gở cho các nhà cai trị chuyên chế nhưng
tin vui cho tất cả quần chúng bị áp bức trên toàn thế giới.
Bruce
Bueno de Mesquita và Alastair Smith là các giáo sư ở New York
University và là đồng tác giả tác phẩm “Cẩm nang của nhà độc tài”.
Nguồn: The New York Times 9/6/2011
No comments:
Post a Comment