Những tấm hình biết nói, những tấm hình câm

Sơn Nghị - "...Đừng nhìn vào một tấm hình mà không suy nghĩ tình huống, nguyên nhân và động lực qua hành động của người in hình trên tấm ảnh. Đừng bóp méo và cũng đừng ngụy tạo nhưng hãy nhìn thẳng vào sự thật..."

World Press Photo (WPP) có trụ sở chính đặt tại Amsterdam (Hoà-lan) là một tổ chức vô vụ lợi. Hàng năm, WPP đều tuyển chọn một tấm hình biểu hiện sắc thái đặc biệt của năm đó. Hàng chục nghìn tấm hình được gửi đến trung tâm của WPP từ khắp nơi trên thế giới của nhà báo, nhiếp ảnh gia, phóng viên, cơ quan báo chí, tạp chí…v..v. Cuộc thi hàng năm diễn ra bắt đầu từ tháng 10 và kéo dài mãi đến giữa tháng Giêng năm sau là thời gian nhận hình ảnh. Cuộc tuyển chọn bắt đầu từ đầu tháng 2 và công bố kết quả sau đó một tuần. Ban giám khảo gồm có 13 chủ bút hình ảnh, nhà nhiếp ảnh và đại diện các cơ quan truyền thông báo chí từ khắp nơi trên thế giới với kiến thức dị biệt. Với ban giám khảo có một kinh nghiệm sâu rộng, nhận thức đa dạng, và sự tương phản về quan điểm như thế nên cuộc tuyển chọn thật sôi nổi, hào hứng và nhiều cam go.

Hình được tuyển chọn qua 10 thể loại gồm các giải nhất, nhì và ba, cộng thêm 3 giải cốt truyện cho từng thể loại. Cuối cùng, trong hơn 60 tấm hình trúng giải, ban giám khảo chọn ra một tấm hình duy nhất với danh hiệu: Hình Toàn Năm của Tổ chức Hình Ảnh Báo Chí Thế Giới (the World Press Photo of the Year). Tấm hình này không những nói lên nét đặc thù của một biến cố quan trọng trong năm, đồng thời biểu hiện nét đẹp hào hùng của ngành nhiếp ảnh báo chí, và phô trương cung cách nổi bật của quan điểm và sáng tạo.

Năm nay những tấm hình trúng giải được chọn lựa từ 83.044 tấm hình của 4.448 nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp từ 122 nước trên thế giới. Danh sách trúng giải gồm 63 nhiếp ảnh gia của 25 nước, gồm có: Argentina, Australia, Bangladesh, Canada, Chile, Colombia, Czech Republic, Denmark, France, Greece, Hungary, India, Ireland, Israel, Italy, Lebanon, the Netherlands, Norway, People’s Republic of China, Poland, Russia, South Africa, Spain, United Kingdom and the USA. Và, như thường lệ, năm nay giải thưởng lớn lao nhất lọt vào tay nhiếp ảnh gia Finbarr O’Reilly (Canada) thuộc thông tấn xã Reuters. Tấm hình biểu hiện biến cố quan trọng nhất trong năm chụp rõ bàn tay nhăn nhúm của đứa bé 1 tuổi đặt lên đôi môi của người mẹ tại trạm xá cấp cứu thức ăn ở Niger, Phi-châu.

 

Nạn đói tại Niger, ảnh Finbarr O’Reilly

Ông James Colton, trưởng ban giám khảo, nhận định về tấm hình: “Tấm hình này bám chặt trong tâm trí tôi kể từ ngày đầu tiên tôi nhìn thấy hai tuần trước đây. Nó in đậm nét trong óc tôi, ngay cả sau khi nhìn hàng chục nghìn những tấm hình khác trong cuộc tuyển chọn. Tấm hình này chứa đựng tất cả những gì mà tôi mong muốn – vẻ đẹp, sự kinh hoàng và nỗi tuyệt vọng. Hình chỉ chụp lại khuôn mặt và bàn tay nhăn nheo của đứa bé nhưng lại nói lên hết phong cách và nỗi cảm xúc.”

Hậu quả của nạn châu chấu và nạn hạn hán tệ hại nhất trong năm vừa qua đã để lại hàng triệu người thiếu ăn tại châu Phi. Nhìn đôi mắt vô hồn của người mẹ chúng ta có thể mường tượng được những gì người mẹ phải chịu đựng. Bàn tay đứa bé nhăn nheo vì thiếu dinh dưỡng từ ngày ra đời, quờ quạng bám lấy môi người mẹ. Chắc chắn bé đang trong cơn đói lả, chỉ đủ sức khua tay chạm đến môi mẹ xin ăn. Mặc dù không thấy hình đứa bé nhưng chúng ta cảm thấy được cơn đói khốc liệt đứa bé đang chịu đựng và khuôn mặt biểu hiện sự bất lực của người mẹ trước cơn đói đang hành hạ con mình.

Theo cuộc khảo sát của bộ Lương Nông Liên Hiệp Quốc (FAO: Food & Agriculture Organization) thì mỗi ngày có đến 24.000 người chết đói hoặc chết vì những nguyên nhân gây ra nạn đói. Ba phần tư con số này là trẻ em dưới 5 tuổi. Em bé trong tấm hình này mới 1 tuổi nên cơ nguy bé chết đói rất có thể xảy ra.

Tấm hình có giá trị hơn ngàn lời cần phải nói. Thế giới đang sống trong một tình huống mâu thuẫn chưa từng thấy. Ở các nước phương Tây, thực phẩm ê hề trên bàn ăn nhưng cũng dư thừa trong thùng rác. Thế mà cũng là con người ở một nơi khác, chỉ cách nhau một đại dương lại không có một chút gì lót dạ trong ngày. Những dư thừa đổ vào thùng rác mỗi ngày ở đất nước này lại là giấc mơ vượt quá tầm tay của nhiều người khác, như người mẹ đang bồng con trong tấm hình này. Nhớ lại những năm đầu tiên mất nước, cả trăm nghìn người phải bỏ thành phố lên chốn rừng thiêng nước độc theo chính sách “kinh tế mới” của nhà nước cộng sản. Biết bao người đã chết vì thiếu ăn, hoặc đói quá đành phải ăn trái cây dại hoặc nấm độc. Cái đói hành hạ triền miên bao tử con người, biến con người trở thành con thú nếu lương tri không thắng được cơn đói triền miên. Đến đây, bài học tiết kiệm cần phải học, cần phải dạy cho con cháu. Nấu vừa phải để ăn trong gia đình. Đừng ăn phí phạm, đổ thức ăn thừa vì đó là ơn mưa móc từ Trời. Được mùa chớ phụ ngô khoai. Thế hệ sinh ra ở hải ngoại chưa từng bị cơn đói hành hạ nên chúng khó hình dung được thế nào là bao tử lép xẹp, thế nào là hoa mắt, bủn rủn cả tay chân, kéo dài triền miên. Nhưng chúng có thể cảm nhận được nhu cầu căn bản của con người đã và đang bị tước đoạt – hàng ngày – nếu nhìn vào tấm hình người mẹ bồng con chờ thức ăn tiếp tế tại một trạm xá ở Phi châu. Từ cảm nhận sẽ sinh ra ý thức và từ ý thức sẽ đưa đến hành động tiết kiệm mỗi ngày. Tiết kiệm thức ăn, tiết kiệm áo mặc, tiết kiệm tiêu dùng trong mọi sinh hoạt để giúp đỡ những nạn nhân như thế.

Đây thật sự là tấm hình biết nói. Không cần giải thích dài dòng, chỉ cần nhìn tấm hình người ta có thể hình dung được cơn đói khủng khiếp đang giết chết con người ở châu Phi, trong đó có hàng triệu bé thơ. Đó là một sự thật khủng khiếp đang xảy ra mỗi ngày ở Niger, ở Bắc-Hàn, Mông-cổ, Cam-bốt, Afghanistan, Bangladesh, Tajikistan, Pakistan, Iran, Armenia, Georgia, Angola, Burundi, Sierra Leone, Guinea, Somalia, Sudan, Ethiopia, Eritrea, Haiti, Nicaragua, Bolivia và Honduras. Tấm hình sẽ đánh thức lương tâm nhân loại và thôi thúc các cường quốc cần phải làm một cái gì đó để cứu giúp đồng loại.

Finbarr O’Reilly xứng đáng nhận lãnh giải thưởng “World Press Photo of the Year 2005” với tấm hình người mẹ bồng con đói lả trên tay. Nhưng cũng có những tấm hình không biết nói, hoặc không nói hết được sự thật.

Cũng tổ chức này, năm 1968 đã trao giải ‘World Press Photo of the Year’ cho Eddie Adams, nhiếp ảnh gia Hoa-kỳ – của hãng thông tấn AP, người đã chụp hình tướng Nguyễn Ngọc Loan xử tử tên VC nằm vùng Nguyễn văn Lắm, tự Bảy Lốp.

 

Tướng Loan xử tử Bảy Lốp, ảnh Eddie Adams

Chuyện xảy ra vào đúng ngày mùng Một Tết Mậu Thân, 1968. Hai bên đã đồng ý ngưng bắn để cho dân chúng và binh lính hưởng Xuân. Nhưng với bản chất dối trá cố hữu, bọn VC đã tung quân đánh úp vào các tỉnh miền Nam, kể cả thủ đô Sàigòn, vào lúc bất ngờ nhất. Ngày Xuân là ngày linh thiêng nhất trong phong tục tập quán của người Việt, bất kể theo chế độ nào. Lợi dụng ngày nghỉ của một truyền thống quan trọng nhất trong năm để xua quân đánh úp là một trọng tội đối với dân tộc và tổ tiên. Ngày Xuân không thể nói đến đổ máu, chết chóc. Đó phải là một ngày không có tiếng súng, an vui, đầm ấm với gia đình. Chưa nói đến việc hưu chiến mà đôi bên đã chấp nhận. Sự lật lọng, lừa dối của chính quyền cộng sản đã làm toàn thể dân quân miền Nam, ban đầu sợ hãi vì bất ngờ, trở nên căm giận. Sự phản kháng mạnh mẽ và chiến đấu dũng cảm của quân đội miền Nam đã bẻ gãy âm mưu đánh úp của bọn VC nhưng để lại biết bao tang tóc cho hai bên, kể cả những cán binh tập kết. Cố đô Huế là nơi chịu nhiều thảm cảnh nhất, trong đó có hàng ngàn người bị chôn sống một cách dã man nhất trong lịch sử dân tộc Việt. Cái chết của những người Do-thái khi bước vào lò hơi ngạt Đức quốc xã có lẽ cũng đau đớn và khủng khiếp đến thế là cùng. Cả thế giới lên án chế độ Phát-xít, người Do-thái tưởng niệm biến cố này mỗi năm và gọi đó là Holocaust, thế mà chẳng mấy ai nhắc nhở đến mùa Xuân tang tóc ở Huế cả. Liệu chúng ta nên có một ngày để tưởng niệm Holocaust cho biến cố Mậu Thân không? Hiện nay đã có những trang nhà nói về sự kiện lịch sử này trên mạng nhưng thật sự chưa đủ, cần phải nói to, nói mạnh mẽ hơn nữa để nhân loại biết đến tội ác dã man này của những người cộng sản. Phải giải thích tường tận và cặn kẽ cho con cháu biết rõ ngày Tết đẫm máu dân lành xảy ra hơn 40 năm trước.

Mùa Xuân năm Kỷ Dậu (1789) vua Quang Trung tung hoành đại phá quân Thanh giữa tiếng reo hò của quân lính thì những ngày đầu năm Mậu Thân khắp miền Nam đầy tiếng khóc than, tấm khăn sô lau vội những giọt nước mắt rơi lã chã vì con, vì chồng bị giết chết. Đó là một mùa Xuân kinh hoàng nhất trong cuộc chiến Việt nam. Đó là mùa Xuân mà người Nam lòng tràn ngập căm phẫn. Lòng căm phẫn phần nào cũng giải thích được lý do tại sao tên đặc công VC cần phải bị xử tử. Tấm hình ghi lại hành động của tướng Loan chỉ là việc cần phải làm trong lúc dầu sôi lửa bỏng khi bị tấn công bất ngờ, đang hoang mang bối rối chưa chủ động được tình hình.

Nếu biết thêm hành động dã man của tên Bảy Lốp, cầm đầu toán đặc công VC, sát hại vợ con của nhiều gia đình cảnh sát, tổng cộng 34 nạn nhân bị trói và bị giết, ngay trước khi hắn bị bắt thì lại càng hiểu rõ việc xử tử tại chỗ của tướng Loan. Định mệnh trớ trêu khiến Eddie có mặt ngay tại đường phố Sàigòn vào ngày mùng Một Tết, 1/2/1968. Trước đó, sự nghiệp nhiếp ảnh của Eddie đã được tô đậm với những tấm hình ông chụp qua 13 cuộc chiến tranh trên khắp thế giới. Eddie đang chuẩn bị chụp thì không ngờ tướng Loan rút ngay bên hông khẩu súng lục và chĩa thẳng vào thái dương của tên VC rồi bóp cò. Có nhiều cái không ngờ xảy ra ngay khi thu tấm hình lịch sử vào phim nhựa. Eddie không ngờ nhờ tấm hình này mà danh tiếng ông nổi như cồn với hai giải thưởng lớn Pulitzer Prize và World Press Photo của ngành báo chí. Nhưng ông cũng không ngờ ông đã giết chết sự nghiệp đời làm tướng của ông Loan nói riêng và bôi nhọ chính nghĩa chiến đấu tự vệ của dân quân miền Nam nói chung. Bọn phản chiến đã dùng tấm hình này để rêu rao khắp thế giới về sự dã man của cuộc chiến, đặc biệt của chính quyền miền Nam, cụ thể là hành động của một tướng cầm đầu ngành cảnh sát. Từ đó, dẫn đến ngày sụp đổ 30/4 chỉ vì quân dân miền Nam không còn sự hậu thuẫn của thế giới, đặc biệt tại chính trường Hoa-kỳ.

Cái dở của Eddie là ông không giải thích rõ căn nguyên của tấm hình. Chỉ nhìn vào tấm hình mà (cố) quên đi nguyên nhân của hành động, cũng không cần biết đến chuỗi diễn tiến trước khi tấm hình được chụp là một lỗi lầm không thể tha thứ được. Nguyên nhân nào đưa đến hậu quả phải xử tử tên VC không hề được bàn đến. Cả một chuỗi hành động của bọn VC bắt đầu kể từ đêm giao thừa khi bí mật chuyển súng đạn vào đô thành Sàigòn cho đến giây phút tên Bảy Lốp bị bắn cũng không được nghe nhắc đến. Tính ra từ đêm hôm trước đến trưa ngày mùng Một Tết có đến hơn 12 tiếng đồng hồ, vị chi là 43.200 giây, thế mà Eddie chỉ ghi lại hành động trên tấm hình chỉ trong một giây đồng hồ phù du, quá ngắn ngủi. Cái khoảnh khắc 1 giây đồng hồ đó không đủ nói lên tầm mức ghê tởm của lừa bịp, khinh bỉ của lương tâm, và rùng rợn của dã man do tên Bảy Lốp và bọn VC gây ra cho dân miền Nam. Thế mà thế giới vẫn cố tình làm ngơ đi diễn tiến trong 43.199 giây phút kia. Có thể hào quang của danh vọng qua 2 giải thưởng lớn đã làm lu mờ lương tri của Eddie?

Sau cái chết của tướng Loan khoảng 2 tuần, ngày 27/7/1998, Eddie bày tỏ sự ân hận trên báo Time:

“Ông tướng giết tên VC, tôi lại giết ông tướng với chiếc máy ảnh. Những tấm ảnh chụp vẫn là thứ vũ khí đầy uy lực nhất. Người ta tin vào những gì thấy trên tấm ảnh, nhưng những tấm hình này nhiều khi đã lừa bịp, ngay cả không cần phải ngụy tạo. Chỉ vì chúng chỉ nói được một nửa sự thật. Tấm hình này không nói được một nửa sự thật kia như thế này: “người ta sẽ hành động ra sao nếu ở vào vị trí của ông tướng, ngay trên đường phố Sài gòn vào một buổi trưa nắng gắt, khi bắt được một tên VC ác ôn mà chỉ mới trước đó vài tiếng đồng hồ hắn đã giết chết một, hai, hay ba người lính Mỹ?”.

Trước đó, Eddie đã đến tận nhà riêng của tướng Loan tại Virginia để xin lỗi cá nhân ông tướng và cả gia đình về những thiệt hại và mất mát không thể đền bù được do tấm ảnh gây ra. Ngay trước linh cữu của tướng Loan, Eddie đã ca ngợi ông là một anh hùng, đã hành xử đúng những gì cần phải làm trong ngày mùng Một Tết năm Mậu Thân.

Có lần ông đã nói: “Tôi thà được người ta biết đến qua những tấm hình chụp 48 thuyền nhân vượt biển sang Thái trên chiếc thuyền dài 10 mét, đã bị hải quân Thái kéo ngược trở lại biển khơi, hơn là tấm hình chụp tướng Loan xử tử tên VC”. Những tấm hình này và những bản báo cáo của ông về thuyền nhân vào cuối thập niên 70 đã thuyết phục Tổng thống Carter ban quy chế tỵ nạn cho gần 200.000 người Việt. Eddie còn thêm: “Đó là một việc làm tốt và nhất là không làm hại một ai cả.”

Eddie chết vào ngày 19/9/2004 vì chứng bệnh Lou Gehrig, một chứng bệnh liên quan đến trung khu thần kinh điều khiển các bắp thịt. Tướng Loan chết vào ngày 14/7/1998 vì bệnh ung thư. Cả hai đã bước qua bên kia thế giới để lại những nút thắt của sự nghiệp chỉ vì một tấm ảnh. May mắn thay, nút thắt này đã được giải mở trước khi họ vĩnh viễn ra đi.

Con cháu chúng ta cũng cần phải biết nút thắt này và cũng cần phải biết nó đã được giải mở vì một nửa sự thật kia đã được phơi bày. Đừng nhìn vào một tấm hình mà không suy nghĩ tình huống, nguyên nhân và động lực qua hành động của người in hình trên tấm ảnh. Đừng bóp méo và cũng đừng ngụy tạo nhưng hãy nhìn thẳng vào sự thật.

Tấm hình của Finbarr O’Reilly chụp hình người mẹ bồng con đang chờ thức ăn cấp cứu tại Niger là một tấm hình biết nói. Tấm hình của Eddie Adams chụp hình tướng Loan xử tử tên đặc công VC trên đường phố Sàigòn là một tấm hình câm.

Sơn Nghị

Nguồn sangtao.org